Skomentuj 
Podziel się!
Udostępnij
Twittnij
Wyślij
Drukuj
26 kwietnia 1986 r. eksplodował reaktor elektrowni atomowej w Czarnobylu na Ukrainie. Na ile skażenia powstałe w wyniku tych wydarzeń są groźne dla zdrowia i środowiska? Rozmowa z dr hab. Jerzym Wojciechem Mietelskim z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie.
- Izotopy jodu, telluru i cezu, które do nas docierają są na pewno produktami powstałymi w paliwie jądrowym elektrowni. Ich wydostanie sie do atmosfery jednoznacznie wskazuje na utratę szczelności prętów paliwowych. Brak wiarygodnych doniesień o obecności izotopów radioaktywnych innych mniej lotnych pierwiastków tj. antymon, ruten, bar, lantan, niob, cyrkon lub cer sugeruje temperatury uwolnień poniżej 500 st. C. Jeśli te izotopy pojawią się, będzie im tez towarzyszyć pluton, uran, stront, ameryk i kiur - wykrywane dopiero za pomocą bardziej złożonych metod pomiarowych. Pojawiły się sporadycznie takie doniesienia - w mojej obecnej ocenie to jednak prawdopodobnie tylko pomyłki w interpretacji widm.
Jakie odnotowano w Polsce w związku z tą awarią skażenia?
- Wyniki z dwudniowych pomiarów realizowanych przez stacje wysokoczułego monitoringu skażeń radioaktywnych powietrza są publikowane na stronie www.clor.waw.pl. Ta siec działa pod auspicjami Państwowej Agencji Atomistyki. W naszym zespole mamy oprócz stacji należącej do tej sieci.
Własną eksperymentalną stację monitoringu, która pozwala nam również na pomiar gazowej frakcji radioaktywnego jodu. To będzie miało znaczenie przy późniejszych pełnych ocenach dawek. Jednak już dziś spodziewamy się, że dawki będą bardzo małe. Obserwowane skażenia osiągają 10 mili bekereli w metrze sześciennym powietrza. To jest około 10 000 razy mniej niż obserwowaliśmy w Krakowie dla chmury czarnobylskiej.
Czym została skażona Polska w wyniku katastrofy elektrowni atomowej w Czarnobylu?
- Wtedy, w 1986 najważniejszy był jod-131. On ma 8 dni czas połowicznego zaniku więc bardzo szybko w Polsce mieliśmy do czynienia głównie z cezem-137, były to skażenia maksymalnie dwudziestokrotnie większe niż pozostały po testach z bronią jądrową, mamy z nimi do czynienia w miejscach gdzie zanotowano opady deszczu, głownie na Opolszczyźnie w okolicach Olesna a także w Kotlinie Kłodzkiej. Potem opady nastąpiły nad Czechami, Alpami i Mediolanem. Na pozostałym obszarze Polski cezu-137 było przeciętnie drugie tyle co pozostawało po testach z bronią jądrową. W Polsce północnowschodniej było czterokrotnie więcej i wystąpiły tam także skażenia strontem-90 i izotopami plutonu, co świadczy o tym, że do Polski przedostały się cząstki paliwa z reaktora. Skażenie izotopem strontu dorównywały skażeniom po testach broni jądrowej na małym obszarze na północ od Białegostoku i były kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt razy większe niż w innych miejscach kraju. Skażenia plutonem pochodzenia czarnobylskiego stanowiły co najwyżej 30% poziomu skażeń które pozostały po eksperymentach z bronią jądrową i też wystąpiły na małym obszarze. W Polsce południowej był wykrywany w opadzie ale później, w próbkach np. gleby staje się niewykrywalny wobec znacznej przewagi plutonu z testów broni jądrowej.
Jak wyglądała sytuacja tuż po katastrofie?
- W pierwszym miesiącu od katastrofy dawki były porównywalne z dawkami, które dostajemy od tła naturalnego w tym samym okresie. Jednak już w całym pierwszym rok po katastrofie z jej powodu i dostaliśmy w ciągu roku powiedzmy dwadzieścia procent dawki pochodzącej od tła w ciągu tego samego roku. Są to więc dawki małe. W ciągu roku człowiek przyjmuje od tła dawkę promieniowania 2,5 mili siwertów w ciągu roku czyli w ciągu życia każdy z nas dostaje dawkę około 150 mili siwertów, po eksperymentach z bronią jądrową przeciętny człowiek dostaje 4,5 mili siwerty w ciągu całego życia dodatkowo. W wyniku awarii w Czarnobylu każdy z nas dostaje przeciętnie dodatkowy 1 mili siwert w ciągu całego życia. Mieliśmy dużo szczęścia że opady nad Polską wystąpiły lokalnie. Np. w Norwegii są miejsca, które z powodu opadów śniegu są kilkaset bardziej zanieczyszczone po Czarnobylu niż po testach z bronią jądrową.
Czy są tereny w Polsce, gdzie życie jest groźne z powodu promieniowania?
- Nie. Nawet w miejscach gdzie skażenia są większe od przeciętnej, promieniowanie ma wymiar ciekawostki naukowej.
Jaki wpływ miała katastrofa na zdrowie Polaków?
- Nie znaleziono jednoznacznych dowodów na to, że zachorowania Polaków np. na nowotwory należy wiązać z zanieczyszczeniami. Natomiast na Białorusi, w Rosji i na Ukrainie zanotowano około 4500 zachorowań dzieci na specyficzną odmianę nowotworu tarczycy wywołaną przez promieniowanie. Jest to dość łatwy w leczeniu typ nowotworu. Zanotowano 10 zgonów chorujących na ten nowotwór dzieci. Leczy się go paradoksalnie jodem-131, czyli pierwiastkiem, który go wywołuje. Poważne skażenia powstały np. w okolicach Homla a jod w ZSRR był podawany tylko wybiórczo.
Po co zażywaliśmy w 1986 r. płyn Lugola?
- Wśród krótko życiowych pierwiastków szczególnie groźny był izotop jodu - jod-131 który ma czas połowicznego zaniku 8 dni i jest silnie wychwytywany przez tarczycę. Płyn zażywaliśmy po to by tarczycę zająć czystym jodem a nie promieniotwórczym. Jodu w środowisku jest bardzo mało, dlatego tarczyca jest silnie nastawiona na jego wchłanianie, a jest on niezbędny do jej funkcjonowania. Spotkałem się z zarzutem, że płyn Lugola dostaliśmy za późno. Nie zgadzam się z tą opinią. Największe ilości jodu-131 mogliśmy przyjąć w maju 1986 wraz z jarzynami i nabiałem który jedliśmy. Były by to dawki większe niż przyjęliśmy w wyniku inhalacji tuż po katastrofie, choć nie były one jednoznacznie groźne to dzięki zablokowaniu tarczycy jodem jeszcze dawki te zmniejszyliśmy.
Które pierwiastki pozostałe po katastrofie są najgroźniejsze?
- Cez-137 ma 30 letni okres połowicznego zaniku. stront-90 ma 28 lat a izotopy plutonu od 14,4 lat połowicznego zaniku w przypadku plutonu-241 do ponad 300 tysięcy lat dla Pu-242. Są to pierwiastki które nazywamy długożyciowymi bo okres połowicznego zaniku jest długi, czyli długo żyją. Znajdziemy też ślady ameryku-241 który ma 432 lata połowicznego zaniku nadto plutonu-239 który ma 24 000 letni okres połowicznego zaniku oraz plutonu-238 (88 lat) i pluton 240 (około 7 tys. lat)
Skąd skażenia w Polsce po eksperymentach z bronią jądrową?
- Skażenia podczas eksperymentów z bronią jądrową rozchodzą się równoleżnikowo po całej kuli ziemskiej. Dlatego na przykład wybuchy na Nowej Ziemi zanieczyściły całą Arktykę i Alaskę. Temperatura podczas naziemnego wybuchu dużej mocy jest tak wielka, że grzyb atomowy przebija tropopauzę i w stratosferze zanieczyszczenia rozchodzą się po całej kuli ziemskiej. Tam gdzie zanotowano opady zanieczyszczenie jest większe. Dlatego, paradoksalnie, najbardziej zanieczyszczonym w wyniku eksperymentów na Nowej Ziemi terytorium jest zachodnie wybrzeże Alaski.
Promieniowanie z którym mamy do czynienia to nie tylko kwestia Czarnobyla i eksperymentów z bronią jądrową?
- Ludzkość żyje w tak zwanym tle promieniowania. Mamy do czynienia z około 60 pierwiastkami naturalnymi, które oddziałują na człowieka. Wśród nich są też takie, które cały czas powstają nowe w wyniku promieniowania kosmicznego. Są miejsca gdzie promieniowanie tła jest np. dziesięciokrotnie lub nawet dwudziestokrotnie większe niż przeciętne, tam gdzie są rudy uranu lub piaski monacytowe w których jest tor. Z nimi mamy do czynienia np. w północnym Iranie . Pierwiastki wytworzone przez człowieka nie są znacznie bardziej szkodliwe ale mogą być łatwiej dostępne.
W jaki sposób jesteśmy narażeni na promieniowanie?
- Mamy trzy drogi narażenia pierwiastkami radioaktywnymi: inhalacja, zjedzenie i napromieniowanie zewnętrzne. Inhalacja ma znaczenie głównie w chwili trwania katastrofy, gdy znajdują się w powietrzu w dużych ilościach. Wtedy znaczenie mają pierwiastki głównie krótko życiowe czyli np. izotopy telluru i jodu ale też zdarzało się, że pierwiastki promieniotwórcze dostawały się do płuc wraz z drobinami paliwa jądrowego. Do dziś trwają badania jaki miało to wpływ na zdrowie osób których to dotyczyło. Przez następne miesiące po katastrofie w Czarnobylu zjadaliśmy substancje które spadły na rośliny. A na następny rok tylko to co dostało się do nich przez korzenie. Rośliny konkurują z glebą o sorpcję pierwiastków. Dlatego wchłanianie zanieczyszczeń przez minerały w glebie powoduje szybsze zanikanie ich z obiegu w biosferze niż wynikałoby to z połowicznego rozpadu pierwiastków. One dalej gdzieś są ale trudniej dostępne.
Jakie jest skażenie w samym Czarnobylu?
- W pobliżu reaktora są miejsca, w których dawki promieniowania jakie dostajemy w Polsce w ciągu całego życia tam występują w ciągu godziny. Nadal jest strefa, w której życie ludzi jest niemożliwe, nie pokrywa się ona jednak z administracyjnie wyznaczoną strefą ochronną, bo wyznaczono ją przed przeprowadzeniem pomiarów. W jej ramach są miejsca bezpieczne, poza nią miejsca zupełnie niebezpieczne dla życia.
Rozmawiał: Marcin Matuzik
KOMENTARZE (0)
Do artykułu: 25 lat po katastrofie w Czarnobylu