Normy ochrony przed promieniowaniem. Konieczna aktualizacja

Normy ochrony przed promieniowaniem. Konieczna aktualizacja
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Dr Carol Marcus, doktor medycyny, profesor Onkologii Radiacyjnej w Szkole Medycyny na UCLA (University of California in Los Angeles) wystosowała apel do amerykańskiego dozoru jądrowego (Nuclear Regulatory Commission - NRC) by dokonał aktualizacji 10 CFR part 20 "Normy Ochrony przed promieniowaniem" z uwagi na nowe wiadomości naukowe i dowody przeczące hipotezie o liniowych bezprogowych skutkach promieniowania (Linear No Threshold - LNT), która dotychczas służyła jako podstawa do ustalania wymagań ochrony przed promieniowaniem. [Marcus, 2015].

Apel ten poparło Stowarzyszenie Naukowców dla Rzetelnej Informacji o Promieniowaniu (SARI - Scientists for Accurate Radiation Information) [SARI, 2015]. Apele te są zgodne z postulatami, jakie wysuwał profesor Zbigniew Jaworowski, wieloletni przewodniczący Rady Naukowej Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej CLOR i jakie podtrzymuje od wielu lat polska delegacja do UNSCEAR (United Nations Scientific Committee for Effects of Atomic Radiation). W skład SARI wchodzą obecnie nie tylko amerykańscy, ale i polscy naukowcy, pracownicy NCBJ i innych ośrodków zajmujących się skutkami działania małych dawek promieniowania na organizm człowieka.
Amerykański dozór jądrowy jeszcze nie zajął stanowiska w tej sprawie.

Dr Markus przedstawiła w swoim liście dane naukowe powtarzające się w wielu publikacjach i wykazujące, że przepisów bezpieczeństwa i polityki w zakresie ochrony przed promieniowaniem nie można już opierać na hipotezie LNT. Ta nadmiernie uproszczona hipoteza zakłada, że wszystkie dawki promieniowania, nawet najmniejsze, mają określone prawdopodobieństwo spowodowania zachorowania na nowotwory. Im mniejsza jest dawka pochłoniętego promieniowania, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo wywołania nowotworu, ale to prawdopodobieństwo nigdy nie spada do zera, a skutki promieniowania nie mogą być dobroczynne. Nie mogą też powodować zjawiska hormezy, czyli pobudzania organizmu do obrony ponad poziom niezbędny do reperacji uszkodzeń wynikłych z działania jakiegoś czynnika szkodliwego. Moc dawki jest wg hipotezy LNT nieistotna, a wszystkie otrzymane dawki sumują się.

Te twierdzenia są oczywiście błędne, co wykazuje praktyka onkologii radiacyjnej i terapii przy użyciu radionuklidów. Różnice w skutkach napromieniowania jednorazowego i to przy dużej mocy dawki i wielu napromieniowań małymi dawkami dającymi w sumie tę samą dawkę łączną, ale otrzymaną w ciągu dłuższego czasu, ilustruje rysunek 1. Na osi pionowej pokazano tam znormalizowany stosunek umieralności na nowotwory (Standardized mortality ratio - SMR) a na osi poziomej grupy dawek odpowiadające następującym wielko- ściom łącznym wielu małych zsumowanych dawek frakcjonowanych: Grupa 1 - 0,01 - 0,49 Sv, grupa 2 - 0,50-0,99 Sv, grupa 3 - 1,0 - 1,99 Sv, grupa 4 - 2,00- 2,99 Sv i 5 - powyżej 3 Sv. Krzywa górna - z umieralnością rosnącą przy wzroście dawki - to krzywa dla osób, które przeżyły wybuchy bomb atomowych w Hiroszimie i Nagasaki (kohorta Atomic Bomb Survivors- ABS). Krzywa dolna to umieralność osób leczonych przy wielokrotnym użyciu małych dawek. Jak widać, umieralność względna na raka przy stosowaniu wielu małych dawek jest dużo mniejsza niż przy jednorazowej dawce w kohorcie ABS. Co więcej, aż do grupy 4, to jest do dawek w zakresie 2 - 2,99 Sv umieralność pacjentów napromieniowywanych wieloma małymi dawkami jest mniejsza niż dla osób nienapromieniowanych. Praktyka lekarska wykazuje więc jednoznacznie, że moc dawki ma decydujące znaczenie i musi być uwzględniana przy ocenie skutków napromieniowania.

Psychologiczny odbiór hipotezy LNT prowadzi do stopniowego redukowania dozwolonych dawek promieniowania dla pracowników i dla społeczeństwa na dwa sposoby: albo przez narzucanie określonych limitów (tzw. dawki graniczne), albo przez wprowadzanie zasady, że promieniowanie winno być " tak małe jak to rozsądnie możliwe" (ALARA , tożsame z polską "zasadą optymalizacji"). Stwarza to iluzję, że dzięki stosowaniu hipotezy LNT wszyscy będą bezpieczniejsi, ale jednocześnie przysparza coraz więcej obowiązków i pracy dla regulatorów i dla ich licencjobiorców. Hipoteza LNT nigdy nie miała naukowego uzasadnienia i to już od chwili, gdy zaproponował ją Komitet ds. Skutków Biologicznych Promieniowania Atomowego BEAR I wspólnie z Panelem Genetycznym w 1956 roku. Założenie liniowości nie ma podstaw naukowych, ani racjonalnych, bo istoty żywe nie są układami izolowanymi, a ich organizmy mają zdolność naprawy, niekoniecznie liniowej ze stopniem szkody. Naprawy szkód odbywają się na wielu poziomach, od łańcuchów genów, poprzez komórki i tkanki aż do całego organizmu. Obserwacja wyizolowanej komórki nie daje pojęcia o reakcji całego organizmu, zresztą nawet na najniższym poziomie reakcja ta nie jest liniowa. W 1956 roku nie znano jeszcze wszystkich procesów naprawczych, nie wiedziano też o zwiększaniu zdolności obronnych organizmu wskutek działania małych dawek, ale już wtedy jasne było, że hipoteza LNT nie ma poparcia doświadczalnego.

Stanowisko Komitetu BEAR a później ICRP było oparte na kłamstwie propagowanym przez laureata Nagrody Nobla, Hermanna Müllera [Dobrzyński 2011], które stworzyło znakomitą platformę do zdobywania znacznie zwiększonych środków na badania z zakresu genetyki. Koszty stosowania regulacji opartych na LNT są ogromne. Niestety nie ograniczają się one do kosztów badań - przeciwnie, ciążą na medycynie, przemyśle, energetyce, są płacone przez całe społeczeństwo i rzutują na kierunki rozwoju gospodarczego całego świata. Prof. Gunnar Walinder podsumował szkody wyrządzone przez hipotezę LNT mówiąc: "LNT jest największym skandalem naukowym XX wieku". [Muckerheide 2000]

Istnieje ogromna literatura naukowa wykazująca, że małe dawki promieniowania nie mają ujemnych skutków lub pomagają w ochronie zdrowia. Prace wykazujące brak skutków dają poparcie modelowi progowemu, w którym przyjmuje się, że poniżej pewnego poziomu ("progu") promieniowanie nie ma znaczenia, bo nie powoduje ujemnych skutków. Literatura wykazująca pozytywne działanie promieniowania popiera koncepcję hormezy, według której małe dawki potencjalnie szkodliwych czynników, jak trucizny, chemikalia, promieniowanie jonizujące itd. zabezpieczają przed szkodliwymi skutkami, jakie powodują duże dawki tych czynników i skutkują ogólnymi efektami pozytywnymi, np. mniejszą częstością chorób nowotworowych. Ta koncepcja hormezy, czyli pobudzania sil obronnych organizmu przez poddawanie go działaniu małych bodźców czynników szkodliwych, znana jest od wielu wieków. Sławny lekarz średniowiecza Paracelsus, ojciec toksykologii, mawiał: "Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni truciznę". Klasyczne przykłady hormezy to gimnastyka - w przeciwieństwie do karnych ciężkich robót - czy szczepionki - w przeciwieństwie do zakażeń. Małe dawki promieniowania słonecznego są także hormetyczne, w przeciwieństwie do oparzeń przy opalaniu i raka skóry [Socol 2014]. Przyjęcie założenia, że szkodliwe są i duże i małe dawki promieniowania jest sprzeczne z naszą wiedzą i doświadczeniem. Aby poprawnie scharakteryzować ryzyko związane z małymi dawkami promieniowania trzeba omówić cały zakres skutków zdrowotnych, włącznie ze skutkami pozytywnymi lub ich brakiem.

Organizmy biologiczne są nadzwyczaj złożone i przechodziły zmiany ewolucyjne w świecie pełnym czynników stresogennych, w szczególności utleniaczy, a jednocześnie znosiły bombardowanie przez małe dawki promieniowania pochodzące z góry, z dołu i z naszych własnych organizmów. Nasze komórki, które ewoluowały przed miliardem lat, gdy promieniowanie było silniejsze niż teraz, musiały wytworzyć mechanizmy obrony przed uszkodzeniami komórek. I wytworzyły je. Dotychczas zidentyfikowano ponad 150 genów, które uczestniczą w obronie organizmu i wytwarzaniu systemów obronnych dla zabezpieczenia nas przed czynnikami szkodliwymi. Dlatego chociaż małe dawki promieniowania mogą powodować uszkodzenia komórek, promieniowanie powoduje także intensyfikację procesów obronnych w komórkach, tkankach, zwie rzętach i ludziach, które przeciwdziałają uszkodzeniom i w efekcie powodują lepsze zabezpieczenia niż gdyby nie było tego małego poziomu promieniowania. Krzywa w kształcie litery U pokazana na rys. 2 linią przerywaną ilustruje osłabienie procesów obronnych i wzrost zachorowań w populacjach organizmów żywych, którym w celach doświadczalnych zredukowano otrzymywane przez nie promieniowanie poniżej tła naturalnego, aż do zera [Planel et al. 1967] . Natomiast w miarę wzrostu poziomu promieniowania intensywność uszkodzeń rośnie i przy wysokich dawkach efekty szkodliwe są silniejsze niż pozytywne. [Cuttler 2014a] Rozwój i wzrost dobrobytu ludzkości opiera się na bazie postępu w nauce i technice. Postęp w rolnictwie, medycynie, energetyce, komunikacji i materiałoznawstwie zrewolucjonizował sposób naszego życia. Tymczasem stosowanie hipotezy LNT utrudnia postęp badań i stosowanie promieniowania. Regulatorzy stosują hipotezę LNT, ponieważ organizacje cieszące się poważaniem krajowym i międzynarodowym zalecają i rekomendują tę koncepcję. Zaletami LNT są prostota i addytywność, ułatwiające jej stosowanie w praktyce legislacyjnej. Ale minusy - utrudnianie nowych, skutecznych metod leczenia ludzi, nadmierne komplikowanie konstrukcji elektrowni jądrowych i podnoszenie ich kosztów, a w razie awarii szerzenie paniki i wprowadzanie niepotrzebnych działań interwencyjnych są tak poważnymi minusami, że trzeba zadać sobie pytanie, czy rzeczywiście hipoteza LNT przyczynia się do wzrostu bezpieczeństwa ludzi. W 2001 roku NCRP opublikowała raport nr 136 zatytułowany "Ocena modelu liniowej bezprogowej odpowiedzi na dawki promieniowania jonizującego" [NCRP 2001], w którym broniono hipotezy LNT. W 2003 roku prof. Zbigniew Jaworowski z Komitetu ONZ ds. Oceny Skutków Promieniowania Atomowego UNSCEAR i prof. Michał Waligórski- późniejszy Prezes polskiej Państwowej Agencji Atomistyki PAA - zdecydowanie skrytykowali tezy tego raportu, dowodząc, że popełniono w nim zadziwiające wykroczenia przeciwko etyce naukowej. [Jaworowski, Waligórski 2003] Nie wspomnieli oni jednak o tym, że organizacją, która zapłaciła za studium NCRP była sama komisja dozoru jądrowego US NRC, co oznaczało, że przy opracowywaniu raportu NCRP występował konflikt interesów. Prof. Edward Calabrese z uniwersytetu Massachusetts wyśledził nadużycia wiodących genetyków amerykańskich dokonane w połowie dwudziestego wieku [Calabrese 2014, Calabrese 2015a, Calabrese 2015b]. Stwierdził on, że "Dane historyczne wykazują, że model liniowy bezprogowy do ocen zagrożenia nowotworowego był oparty na oszustwie naukowym, świadomie rozpowszechnianym dla celów politycznych przez kluczowych działaczy genetyki". W oparciu o niedawno odkrytą korespondencję osobistą członków panelu Genetycznego i komitetu BEAR National Academy of Sciences USA, prof. Calabrese wykazał, że niektórzy z nich byli motywowani własnymi interesami, by w sposób przesadny przedstawiać ryzyko promieniowania dla promowania własnych celów zawodowych i osobistych. "Takie działania miały daleko idące skutki spo- łeczne i wpłynęły na przyjęcie hipotezy LNT do oceny zagrożenia nowotworowego przy napromieniowaniu". Ponadto ruch antynuklearny z czasu Zimnej Wojny rozpowszechniał, najprawdopodobniej w dobrej wierze, przekonanie, że dowolnie niski poziom promieniowania powoduje szkody zdrowotne. Nie było w tym żadnej nauki, była to część działań propagandowych. Błędy hipotezy LNT wykazywane są nie w kilku, ale w bardzo wielu publikacjach. Takich publikacji są tysiące [Sanders 2010]. Jest też sporo podręczników i periodyków fachowych, publikujących artykuły naukowe, które obalają hipotezę LNT. Jest to cała dziedzina naukowa, której regulatorzy nie chcą dostrzegać. Jest wiele prac zawierających dane, które wspierają koncepcję hormezy. Niestety są naukowcy, którzy patrzą na te dane i ignorują korzystny wpływ na zdrowie powodowany przez małe dawki promieniowania. Gdy opracowują wykresy występowania nowotworów w funkcji pochłoniętej dawki promieniowania, ekstrapolują dane linią prostą, która ignoruje punkty przy małych dawkach, a następnie twierdzą, że ich dane popierają hipotezę LNT. Najczęściej przytaczane jest studium Life Span Study instytutu Radiation Effects Research Foundation (RERF), który bada osoby pozostałe przy życiu po wybuchach bomb atomowych w Japonii (kohorta ABS - Atomic Bomb Survivors). Dane te są przytaczane w raporcie BEIR VII [BEIR VII, 2006] i w innych publikacjach [Brenner 2014]. Raport BEIR VII stwierdza, że dane te są zgodne z hipotezą LNT. Ale najnowsza aktualizacja danych o umieralności na raka wśród kohorty ABS opublikowana przez Ozasę i innych w 2012 roku daje wyniki niezgodne z hipotezą LNT, ponieważ krzywa dawka-skutek wykazuje znaczące zakrzywienie lub odchylenie od liniowości w zakresie dawek od 0 do 2 Gy, w szczególności z powodu niższych niż oczekiwano częstości zachorowań na raka przy dawkach w zakresie od 0,3 do 0,7 Gy [Ozasa et al 2012]. Ozasa i inni nie znajdują wytłumaczenia dla zaobserwowanej w tym zakresie zmniejszonej częstości zachorowań. Natomiast, gdy wprowadzono korektę dla prawdopodobnego ujemnego błędu systematycznego w ocenie referencyjnej częstości zgonów na raka (w oparciu o hormezę radiacyjną występującą w kohorcie o najniższych dawkach promieniowania), to skorygowane dane o skutkach małych dawek przybrały kształt zgodny z wiedzą o hormezie radiacyjnej [Doss 2012a, Doss 2013]. Czyli hipoteza o hormezie radiacyjnej może zapewnić wytłumaczenie krzywizny kształtu danych o skutkach małych dawek, podczas gdy zastosowanie hipotezy LNT nie daje możliwości wytłumaczenia tego zjawiska. Analiza danych o kohorcie ABS przeprowadzona przez prof. Dobrzyńskiego I Socola [2014] wykazała, że nie dają one podstaw do hipotezy o liniowej bezprogowej zależności dawka - skutek. Dane o kohorcie ABS lepiej opisuje krzywa w kształcie litery S z progiem w rejonie 0,3 Sv i poziomem nasycenia w obszarze 1,5 Sv. Ponadto w wielu artykułach prof. Dobrzyński stwierdza, podobnie jak i inni eksperci, że różnica między gwałtownym napromieniowaniem o wielkiej mocy w bardzo krótkim czasie, jakie miało miejsce przy wybuchach bomb, a długotrwałym napromieniowaniem dawkami o małej mocy, jest tak zasadnicza, że kohorta ABS nie powinna być stosowana jako punkt odniesienia do rozważań o skutkach działania dawek o małych mocach. Należy też wspomnieć, że studium zachorowań na białaczkę wśród 96 000 osób, które przeżyły bombardowanie atomowe [Cuttler 2014b] pokazuje efekt hormetyczny przy małych dawkach poniżej około 500 mSv. Chociaż Ozasa i inni przeprowadzili analizę dla wykrycia wartości progowej i doszli do wniosku, że najlepsze wyniki daje przyjęcie dawki progowej równej zeru, ich analiza dawki progowej była błędna, ponieważ stosowano w niej funkcję z ograniczeniami, które nie pozwalały obejmować pełnego zakresu obserwowanych danych. Analiza przy użyciu bardziej ogólnej formy funkcji wykazała, że nie można wykluczyć dawki progowej różnej od zera [Doss et al. 2012b Doss 2013]. Tak więc, wbrew twierdzeniu Ozasy i innych, dane o kohorcie ABS nie prowadzą do wniosku o zerowej wartości dawki progowej. Dane o umieralności na raka wśród kohorty ABS, uznawane za najważniejsze uzasadnienie hipotezy o ujemnych skutkach zdrowotnych małych dawek promieniowania, nie podtrzymują więc hipotezy LNT. Fakt ten uznano w toku ostatniej opublikowanej debaty na temat skutków zdrowotnych małych dawek promieniowania [Doss et al., 2014a]. W debacie tej nie przytaczano danych o umieralności na raka wśród kohorty ABS dla uzasadnienia twierdzeń o rakotwórczej roli małych dawek promieniowania, przedstawianych we wprowadzeniu do dyskusji, chociaż takie uzasadnienia podawano dawniej w podobnych dyskusjach [Little et al. 2009]. Największą grupą osób narażonych zawodowo na promieniowanie są pracownicy energetyki jądrowej. Zwykle otrzymują oni małe dawki promieniowania. Zbadano ponad 400 000 pracowników jądrowych ze 154 instalacji jądrowych z 15 krajów [Cardis et al. 2007, Fornalski, Dobrzyński 2009] i okazało się, że czę- stość występowania chorób nowotworowych była mniejsza od oczekiwanej dla wszystkich rodzajów nowotworów z białaczką włącznie.

Opracowany przez National Academy of Sciences raport BEIR VII [BEIR VII, 2006] wykazuje, że w większości studiów pracowników przemysłu jądrowego umieralność na raka i umieralność ze wszystkich przyczyn są mniejsze niż dla ludności nienarażonej na promieniowanie. Wobec tego, że brak jest wyjaśnienia tego zjawiska, które może być powodowane przez np. hormezę radiacyjną, komitet Akademii Narodowej zasugerował możliwość "efektu zdrowego pracownika". Ten tajemniczy efekt jest często podawany dla wytłumaczenia niższych częstości zgonów nowotworowych wśród pracowników otrzymujących małe dawki promieniowania, ale wystarczy chwila zastanowienia, by dojść do wniosku, że "efekt zdrowego pracownika" powinien zwiększać, a nie zmniejszać frakcje zgonów na nowotwory [Marcus et al. 2011]. Większość pracowników narażonych na promieniowanie zaczyna prace w przemyśle jądrowym w wieku dwudziestu lub trzydziestu kilku lat, gdy większość ludzi jest zdrowa. Nowotwory pojawiają się zwykle u ludzi starszych, a ponad połowa wszystkich nowotworów występuje u ludzi mających ponad 65 lat [Wallis 2014]. A więc trzeba być zdrowym, by do- żyć do wieku, gdy występują nowotwory. Chorzy ludzie zwykle nie żyją tak długo i zwykle nie umierają na raka. Przekonywującą krytykę wprowadzania pojęcia "efektu zdrowego pracownika" dla wytłumaczenia, czemu pracownicy przemysłu jądrowego mniej umierają na raka przedstawili Fornalski i Dobrzyński w pracy [Fornalski, Dobrzyński 2009]. Pomysł, że "efekt zdrowego pracownika" obniża zachorowalność na raka jest bezsensowny. Natomiast doskonałym wytłumaczeniem jest zjawisko hormezy. Dalszym przykładem na zjawisko hormezy jest los 31710 kobiet chorych na gruźlicę, które w kanadyjskich sanatoriach były w latach 1930-1952 poddawane wielokrotnie fluoroskopii dla monitorowania stanu ich choroby. Z pośród tych pacjentek, 26.4% otrzymało dawki promieniowania na chorą stronę płuc wynoszące 100 mGy lub więcej, a większość otrzymała mniejsze dawki. U wszystkich pacjentek oceniano względne zagrożenie ewentualnym rakiem piersi. Częstość raka piersi u pacjentek, które otrzymały całkowite dawki promieniowania w zakresie od 50 do 300 mGy, była o jedną trzecią niższa od częstości u osób nienapromieniowanych. Dopiero przy dawkach powyżej 500 mGy częstość zachorowań na nowotwory zaczynała rosnąć ponad wartości odniesienia [Cuttler, Pollycove 2003. Miller et al. 1989]. Inną grupę pracowników narażonych na promieniowanie stanowiły kobiety malujące tarcze zegarków roztworem radu. Wśród 900 młodych kobiet mających kontakt z roztworem radu wystąpiły 54 zachorowania na mięsaka kości i 25 złośliwych nowotworów wyrostków sutkowatych i zatok przynosowych. Rad gromadzi się w kościach. Żaden z tych nowotworów nie wystąpił przy dawkach promieniowania pochłoniętych w ko- ściach mniejszych niż 10 Gy [Rowland, 1970]. Analizy tych tragicznych zachorowań z czasów, gdy nie zdawano sobie sprawy z zagrożenia związanego z wchłanianiem radu, wskazują jednak wyraźnie na istnienie dawki progowej i to bardzo wysokiej, w przypadku raka ko- ści. Po II Wojnie Światowej, po wynalezieniu reaktorów ją- drowych i ekspansji pokojowych zastosowań energii ją- drowej, pacjentów z nadczynnością tarczycy leczono przy użyciu radioaktywnego jodu I-131. Ta metoda leczenia jest szeroko stosowana również i dzisiaj. Chociaż jod I-131 leczył nadczy nność tarczycy, były obawy o późniejsze efekty napromieniowania pacjentów. Dlatego przeprowadzono studium Cooperative Thyrotoxicosis Therapy Follow-Up Study, w którym badano wystąpienie białaczki u ponad 36 000 pacjentów leczonych z powodu nadczynności tarczycy przy pomocy jodu radioaktywnego. Białaczkę wybrano, bo spośród wszystkich chorób nowotworowych jest ona najbardziej czuła na promieniowanie i występuje po napromieniowaniu szybciej niż inne nowotwory. Dawki na cale ciało otrzymywane przez leczonych pacjentów wynosiły około 130-140 mSv. Po uwzględnieniu wieku pacjentów okazało się, że częstość białaczek wynosi wśród nich 11 na 100 000 osobo-lat, podczas gdy wśród pacjentów, którym tarczycę usuwano chirurgicznie, (co było standardową metodą przed wprowadzeniem jodu) częstość zachorowań na białaczkę wynosiła 14 na 100 000 osobo-lat. Autorzy stwierdzili, że przy małych dawkach promieniowania na cale ciało nie ma zwiększonej częstości występowania białaczki [Tompkins, 1970], a obniżenie częstości występowania białaczek o 22% u pacjentów napromieniowanych jodem I-131 sugeruje możliwy efekt hormetyczny. Wybuch zbiornika odpadów radioaktywnych w zakładach przerobu paliwa wypalonego MAJAK w 1957 roku spowodował wypływ strumienia odpadów radioaktywnych na terenie wschodniego Uralu. Badania skutków prowadzono w latach 1957-1987 wśród mieszkańców 22 wsi, wyewakuowanych ze strefy zagrożenia [Kostyuchenko, Krestinina 1994]. Osoby napromieniowane podzielono na trzy grupy o dawkach 40 mSv, 120 mSv i 500 mSv. Chociaż we wszystkich trzech grupach częstość zachorowań na nowotwory była mniejsza niż częstość oczekiwana na tym rejonie Rosji, to w grupach o dawce 500 mSv i 120 mSv zmniejszenie częstości zachorowań było statystycznie znaczące, co sugeruje występowanie hormezy. Umieralność na nowotwory w grupie 500 mSv była o 29% niższa niż w grupie kontrolnej, a w grupie 120 mSv o 39% niższa niż w grupie kontrolnej. W 1982 r. kilka porzuconych źródeł kobaltowych (Co- 60) zostało pomyłkowo włączonych do recyklingu stali w północnym Taiwanie. Spowodowało to skażenie radioaktywne ponad 20 000 ton stali wykorzystanej do budowy ponad 200 obiektów mieszkalnych, przemysłowych i szkół na Taiwanie. Skażenie to wykryto w 1992 roku i narażona populacja była badana pod kątem umieralności na choroby nowotworowe. Populacja 7271 osób, która nagromadziła 101 560 osobo-lat narażenia, była chronicznie napromieniowywana od 1983 do 2002 roku dawkami wynoszącymi średnio około 50 mGy/rok. Zakres dawek całkowitych wynosił od 1 do 2363 mSv. Znormalizowany stosunek częstości występowania (standardized incidence ratio-SIR) i przedział ufności 95% dla wszystkich nowotworów wynosił 0.8 (0.7, 1.0), dla wszystkich nowotworów z wyjątkiem białaczki 0.8 (0.6, 0.9), i dla wszystkich guzów litych 0.7 (0.6, 0.9) [Hwang et al. 2006]. (SIR = 1.0 oznacza, że częstość była taka sama jak dla osób nienapromieniowanych).

Rys. 7. Procentowa częstość nowotworów wśród napromieniowanych mieszkańców domów na Taiwanie w porównaniu z częstością wśród osób nienapromieniowanych przyjęta jako 100% [Hwang et al. 2006] (oś pozioma- dawka promieniowania, cGy) (komentarz na rysunku - zmniejszona ilość nowotworów) rysunek zaczerpnięty z pracy [Doss 2015] Obniżona częstość zachorowań była znacząca na poziomie ufności 95% dla wszystkich nowotworów z wyjątkiem białaczki i dla guzów litych. Obniżona częstość zachorowań dla wszystkich nowotworów była znacząca przy poziomie ufności 90%. Obniżone częstości zachorowań na nowotwory wśród osób napromieniowanych chronicznymi małymi dawkami promieniowania wskazują na efekty hormetyczne promieniowania. Przedmiotem żywych dyskusji jest związek poziomu promieniowania radonu w domach i zachorowalności na raka płuc. Obszerne badania Bernarda Cohena [Cohen 1989, Cohen 1995, Cohen 1997, Cohen 2008] w USA wykazały, że przy wzroście poziomu stężenia radonu w mieszkaniach występuje obniżenie częstości zachorowań na raka płuc. Dane Cohena zostały starannie skorygowane dla uwzględnienia 54 zmiennych socjalno-ekonomicznych, włącznie z paleniem papierosów, ale nie zmieni- ło to odwrotnie proporcjonalnej zależności poziomu radonu i raka płuc. Bobby Scott [Scott, 2011] przeanalizował sytuację i sugeruje, że napromieniowanie przez niskie stężenia radonu i produktów pochodnych aktywizuje naturalne mechanizmy obronne przeciwdziałające zachorowaniom na raka płuc, włącznie z rakiem płuc powodowanym przez palenie, na poziomie stężeń radonu do 150 Bq/m3 (to jest 4 pikoCi/litr, co Environmental Protection Agency, EPA uznała za poziom wymagają- cy działań zaradczych). Powyżej tego poziomu naturalne procesy obronne tracą swą skuteczność i obserwuje się wzrost częstości zachorowań na raka płuc. Niskie stężenia radonu mają działanie hormetyczne. Klaus Becker [Becker, 2003] potwierdził, że podobne korelacje występują w populacjach w Europie Środkowej. W 1986 roku awaria reaktora w Czarnobylu przykuła uwagę świata, powodując przesadne reakcje na wielką skalę [Jaworowski 2010]. W dawnym Związku Radzieckim przeprowadzono przymusową ewakuację 360 000 osób, przy czym część z nich ewakuowano z terenów, na których promieniowanie było 5 razy MNIEJSZE niż promieniowanie na dworcu autobusowym Grand Central Station w Nowym Jorku, zbudowa nym z granitu naturalnego. W Europie Zachodniej przeprowadzono wiele niepotrzebnych aborcji wskutek obaw przed urodzeniem zdeformowanych dzieci. Zmarnowano ogromne ilości jedzenia wskutek występowania w nich minimalnych śladów skażeń, które nie byłyby szkodliwe dla nikogo. Hipoteza LNT ponosi odpowiedzialność za większość tej histerii, bo mnożenie bardzo małych dawek promieniowania przez setki milionów ludzi dawało w wyniku duże ilości zgonów na raka, rozgłaszane przez media jako wyniki "obliczeń naukowych". Obecnie największe autorytety naukowe przyznają, że takie stosowanie hipotezy LNT było błędne. Niedawne memorandum grupy roboczej ICRP zawiera stwierdzenie, że "model LNT nie jest powszechnie akceptowany jako prawdziwy biologicznie… daje on spekulatywne, nieudowodnione, niewykrywalne i złudne liczby powstające przez mnożenie nominalnych współczynników ryzyka przez oceniane dawki kolektywne otrzymywane teoretycznie przez ogromne ilości ludzi narażonych na minimalne wzrosty mocy dawki z powodu uwolnień substancji radioaktywnych do atmosfery [Gonzalez 2013]. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej MAEA stwierdziła w niedawno opracowanym dokumencie [MAEA 2013] że w razie awarii w elektrowni jądrowej moce dawki około 0,025 mSv/h (to jest około 100 razy większe niż przeciętne tło naturalne promieniowania na Ziemi) są "bezpieczne dla każdego". Jest to wielki postęp w stosunku do dawnych twierdzeń, że "nie ma dawki bezpiecznej". Również Komitet UNSCEAR w swym raporcie przedło- żonym w 2013 roku Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ [UNSCEAR 2013] stwierdził, że przewiduje “brak widocznych skutków zdrowotnych spowodowanych przez awarię w Fukushimie". Już po awarii i po przeprowadzeniu masowej ewakuacji mieszkańców z okolic Czarnobyla Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej MAEA a za nią wiele państw członkowskich przyjęły ustalenia, według któ- rych trwała ewakuacja jest uzasadniona dopiero wówczas, gdy dodatkowa dawka awaryjna w ciągu 50 lat przekracza 1000 mSv [IAEA, 2004]. Ten przepis obowiązuje także i w Polsce [Rozporządzenie RM 2004]. Gdyby taką dawkę graniczną wprowadzono w ZSRR, masowa ewakuacja byłaby niepotrzebna. Napromieniowaną ludność w Związku Radzieckim badano pod kątem wzrostu występowania chorób nowotworowych. Według raportu UNSCEAR 2000 [UNSCEAR 2000] i raportów Forum Czarnobyla 2006, poza rakami tarczycy w wysoko skażonych rejonach nie wykryto wzrostu częstości białaczki ani guzów litych, i nie ma wskazań, by występowały choroby dziedziczone genetycznie. Wzrost częstości raków tarczycy wykryto wśród dzieci poniżej 15 lat w 1987 roku, to jest w rok po awarii. Jednakże dawki promieniowania by- ły zbyt niskie, by mogły spowodować takie skutki i nie występowała zależność skutków od dawki. Co wię- cej, czas po awarii był zbyt krótki w porównaniu z obserwacjami osób, które przeżyły wybuchy bomb atomowych w Japonii, gdzie średni okres utajenia raka tarczycy powodowanego promieniowaniem wynosił 28 lat [UNSCEAR 2000]. Uważa się, że zaobserwowany zwiększony poziom utajonych raków tarczycy był spowodowany zwiększoną wykrywalnością spowodowaną przez masowe badanie przesiewowe przy użyciu bardzo czułych przyrządów [22]. Utajony rak tarczycy jest bardzo częsty i przy autopsji w różnych krajach stwierdza się, że występował on wśród 4,5 do 36% osób [Moosa, Mazzaferri 1997, Tan, Gharib 1997]. Te małe guzki rakowe pozostają zwykle niewykryte w ciągu życia mających je osób. Opracowanie bardzo czułych metod badań ultradźwiękowych pozwoliło na znacznie częstsze wykrywanie tych "niemych" lub utajonych raków tarczycy. W Stanach Zjednoczonych program przesiewowy wykrył wzrost guzków tarczycy o 2100% [Ron et al. 1992] a przymusowe coroczne badania dzieci w rejonach skażonych wokoło Czarnobyla dały podobne wyniki. Według prof. Jaworowskiego [Jaworowski 2010] naturalna częstość utajonych raków tarczycy jest około 1000 razy większa niż najwyższa częstość zarejestrowanych raków tarczycy w krajach, gdzie wystąpiły największe opady radioaktywne po awarii w Czarnobylu. Oznacza to, że znajdywanie utajonych raków tarczycy w rejonie Czarnobyla nie jest powodowane promieniowaniem po awarii, lecz jest efektem przeprowadzenia badań metodami o wysokiej czułości [Jargin 2014]. Awaria w Czarnobylu spowodowała zgony popromienne 28 ratowników, którzy otrzymali od 2,9 do 16 Gy. Trzy dalsze osoby zmarły z różnych przyczyn. Umieralność na raka wśród pozostałych ratowników jest o 15-30% niższa niż wśród ogólnej ludności rosyjskiej, a wśród mieszkańców rejonu Brianska, gdzie skażenia były największe, częstość występowania guzów litych jest o 5% niższa niż oczekiwana [Jaworowski 2010]. Warto przypomnieć wspólny raport Francuskiej Akademii Nauk i Francuskiej Akademii Medycyny [Joint Report 2005] na temat efektów karcinogennych małych dawek promieniowania, opublikowany w 2005 roku, na krótko przed opublikowaniem analogicznego raportu BEIR VII Phase 2 przez National Research Council [BEIR VII, 2006]. Mówiąc o tych samych zjawiskach, dwie grupy ekspertów doszły do różnych wniosków [Tubiana et al. 2006]. We francuskim raporcie stwierdzono, że studia epidemiologiczne nie mogły wykryć żadnego znaczącego wzrostu zachorowań na nowotwory przy dawkach promieniowania do 100 mSv, że nie ma przekonywujących danych, które wskazywałyby na jakiekolwiek zwiększenie zachorowań nowotworowych wśród dorosłych, dzieci i niemowląt otrzymujących dawki do 100 mSv. Dlatego hipoteza LNT powoduje silne zawyżenie oceny ryzyka przy małych dawkach. Jego zastosowanie jest nieuzasadnione i nie powinno być utrzymywane dla dawek poniżej 20 mSv . Natomiast raport BEIR VII we wnioskach stwierdza, że "komitet sądzi, że suma informacji zebranych w toku studiów epidemiologicznych, badań na zwierzętach i analiz przyczynowo-skutkowych przemawia na korzyść prostej zależności proporcjonalnej między małymi dawkami promieniowania a występowaniem nowotworów. Zdajemy sobie przy tym sprawę z niepewności w tej ocenie." Raport BEIR VII zaleca dalsze stosowanie hipotezy LNT przy małych i bardzo małych dawkach. Raport BEIR VII nie uwzględnia danych o progu występowania nowotworów wśród kobiet malujących radem tarcze zegarków lub wśród pacjentów, u których użyto Thorotrastu, jako środka kontrastowego przy badaniach promieniami Rentgena (dawki na wątrobę 2 Gy). Raport francuski uwzględnia te fakty. Eksperci tych dwóch grup różnią się w swych ocenach wyników studium osób, które przeżyły wybuchy bomb atomowych (Hiroszima/Nagasaki Life Span Study). Francuski raport stwierdza, że nie wykryto znaczącego wzrostu zachorowań na nowotwory przy dawkach poniżej 100 mSv, podczas gdy raport BEIR VII włącza dane dla niskich dawek do danych o dawkach wysokich, by wykazać wzrost zachorowań na raka. Badania zwierząt nie wykazują wzrostu zachorowań przy dawkach poniżej 100 mSv; wiele z nich wykazuje istnienie wartości progowych i około 40% pokazuje efekty hormetyczne. Raport francuski podkreśla wysoką skuteczność mechanizmów naprawy uszkodzeń DNA oraz rolę usuwania uszkodzonych komórek (apoptozy), podczas gdy BEIR VII bagatelizuje znaczenie tych badań twierdząc, że nie wyjaśniono jeszcze wszystkich działających w nich procesów. Ważna różnica w tych raportach występuje przy rozpatrywaniu napromieniowania in utero (w łonie matki). Podczas gdy BEIR VII stwierdza, że dawki na płód wynoszące 10-20 mSv powodują wzrost częstości białaczki i guzów litych, raport francuski poddaje w wątpliwość zależność przyczynowo - skutkową, ponieważ populacja napromieniowanych zarodków jest niereprezentatywna, bo tylko kobiety ciężarne z problemami zdrowotnymi poddają się prześwietleniom promieniami Rentgena. Płody losowo napromieniowane podczas wybuchów bomb atomowych badane w ramach programu Hiroszima/Nagasaki Life Span Study nie wykazały takiego wzrostu zachorowań na nowotwory. Nie było też różnic w badaniach post partum bliźniaków, gdy jedno z nich było napromieniowane po urodzeniu a drugie nie. Bardziej szczegółowe porównania przedstawiono w [Tubiana et al. 2006]. Do przykładów uzasadniających konieczność odrzucenia hipotezy LNT podanych przez prof. Marcus, stowarzyszenie SARI, w swym liście do NRC, dodało dalsze argumenty. Studium wpływu promieniowania na zdrowie pracowników przemysłu jądrowego w 15 krajach [Cardis et al. 2005], cytowane w raporcie BEIR VII [BEIR VII, 2006] jako dodatkowe świadectwo obaw przed małymi dawkami promieniowania, nie może być już wykorzystywane dla poparcia hipotezy LNT, ponieważ dane kanadyjskie stanowiące w tym studium główny argument za LNT okazały się błędne i zostały wycofane przez Health Canada [CNSC 2011, Zablotska et al. 2014]. Istnieją też inne dane potwierdzające, że małe dawki promieniowania zmniejszają ryzyko zachorowań na raka. Są to: 1) studium pracowników stoczniowych zajmujących się okrętami z napędem atomowym, które wykazało, że pracownicy, którzy otrzymali dawki około 40 mGy, rzadziej umierali na raka niż analogiczni pracownicy niewystawieni na kontakt z promieniowaniem, którzy nie otrzymywali żadnych dawek promieniowania w ciągu swojej pracy [Sponsler, Cameron 2005].

2) studium osób, które przeżyły choroby nowotworowe w dzieciństwie dzięki terapii radiacyjnej, wykazuje mniejszą częstość występowania nowotworów na kg masy ciała w rejonach, które otrzymały dawki lecznicze około 200 mGy w porównaniu z rejonami ciała, które nie były napromieniowywanie podczas terapii radiacyjnej [Tubiana et al. 2011].

3) Badania kliniczne leczenia przy pomocy małych dawek promieniowania na całe ciało podawanych wielokrotnie w ciągu 5 tygodniu wykazały, że małe dawki działają terapeutycznie na choroby nowotworowe i są równie lub bardziej skuteczne niż chemoterapia w utrzymywaniu pacjentów przy życiu, a nie powodują widocznych skutków ubocznych [Chaffey et al. 1976 Choi et al. 1979, Pollycove 2007, 49-51]. 4) Badania kliniczne leczenia białaczek przy pomocy ma- łych dawek podawanych na całe ciało lub na górną połowę ciała pomiędzy standardowymi napromieniowaniami leczniczymi wykazały polepszenie przeżywalności pacjentów [Sakamoto 2004]. Sakamoto zastrzega się, ze terapia małymi dawkami działa nie u wszystkich grup wiekowych pacjentów i nie we wszystkich przypadkach nowotworów. Wazne jest jednak przede wszystkim to, że te dawki nie szkodzą, a mogą pomóc.

Także wiele studiów ekologicznych wykazało zmniejszanie częstości zachorowań na raka ze wzrostem promieniowania tła naturalnego. Chociaż studia ekologiczne bywały odrzucane (np. w raportach BEIR V i BEIR VII) pod pretekstem, że występuje w nich błędne rozumowanie ekologiczne, studia te pozwoliły na wysnucie ważnych wniosków [Wikipedia 2015] [Hart 2011] [Seiler i Alvarez 2000] i nie powinny być ignorowane bez odpowiedniego rozważenia. Studium częstości zachorowań na raka w stanach USA w funkcji średnich dawek naturalnego tła promieniowania wykazały, że częstość zachorowań na raka jest mniejsza w stanach o najwyższym tle promieniowania naturalnego [Frigerio et al. 1973].

Przeprowadzone w hrabstwach USA porównanie poziomu stężenia radonu w domach i zachorowań na raka płuc wykazało korelację odwrotną pomiędzy stężeniem radonu a częstością zachorowań - wysokie stężenie radonu występuje wraz ze zmniejszoną zachorowalnością na raka płuc [Jagger 1998]. Porównanie map poziomu radonu i częstości zachorowań na raka płuc wielokrotnie wykazywało, że najwyższe częstości zachorowań na raka płuc występują w rejonach o najniższym poziomie stężenia radonu [56]. Obserwacje tego zjawiska powtarzają się wielokrotnie w różnych hrabstwach i stanach, w stanach o niskiej populacji palących i w stanach o wysokiej populacji palących, w stanach o niskim poziomie stężenia radonu i w stanach o wyższym poziomie stężenia radonu itd. Zgodność z innymi obserwacjami wskazującymi na zapobieganie nowotworom przez małe dawki promieniowania dowodzi, że zaobserwowane zmniejszenie częstości raka płuc przy wzroście stężenia radonu jest prawdopodobnie zależnością przyczynowo -skutkową, a nie efektem niezidentyfikowanych czynników zakłócających.

W tej sytuacji podniesienie poziomu stężenia radonu w domach mających niskie stężenie radonu doprowadziłoby prawdopodobnie do redukcji częstości zachorowań na raka płuc. Wobec tego, że rak płuc jest jedną z najgroźniejszych odmian raka i główną przyczyną zgonów na raka w USA, obecne przepisy oparte na hipotezie LNT i zniechęcające do prowadzenie prób klinicznych skutków działania małych dawek mają prawdopodobnie negatywny wpływ na zdrowie społeczeństwa. Program redukcji stężenia radonu rekomendowany przez agencje rządowe takie jak EPA w oparciu o hipotezę LNT prawdopodobnie prowadzi do zwiększenia ryzyka zachorowania na raka płuc w społeczeństwie, na co wskazują wyniki studiów ekologicznych. Wyniki otrzymywane na całym świecie znalazły także potwierdzenie w Polsce, w wielu studiach prowadzonych przez prof. dr ha. L. Dobrzyńskiego z Narodowego Centrum Badań Jądrowych i dr inż. K.W. Fornalskiego. Badania w rejonach Polski o niskim i wysokim tle promieniowania wykazały, że umieralność na raka jest mniejsza w rejonach o wysokim promieniowaniu, a spadek prawdopodobieństwa zgonu wynosi 1,17 %/mSv/rok (przy p=0,02) dla wszystkich zgonów powodowanych przez nowotwory i o 0,82%/mSv/ rok (p=0,2) dla raka płuc. [ Fornalski, Dobrzyński, 2012] Wyniki te ilustruje rysunek 13 Przyjmując model najbardziej zachowawczy, - piszą autorzy tych badań - z całą pewnością można stwierdzić, że w obszarze niskich dawek brak jest wzrostu ryzyka nowotworowego w obu przypadkach. Nawet jeśli nie przyjmiemy modelu hormetycznego, wniosek płynący z tych badań jest istotny, gdyż pokazuje, jak bardzo społeczna radiofobia jest irracjonalna. Bardzo wiele źródłowego materiału nt. działania małych (i dużych) dawek zapisano w wykładach prof. Dobrzyńskiego zamieszczonych pod adresem http://ncbj.edu.pl/materialy-edukacyjne/materialy-dlastudentow , a obszerne artykuły o wpływie małych dawek na zdrowie człowieka i o ich efektach przy pracy elektrowni jądrowej na człowieka zamieścił też autor niniejszego artykułu [Strupczewski, 2005 i 2009]. SARI zwraca uwagę, że obecne przepisy oparte na hipotezie LNT mają zasadniczy negatywny wpływ na zdrowie społeczeństwa, ponieważ uniemożliwiają studia pozytywnego wpływu małych dawek promieniowania na redukcję częstości takich chorób jak rak, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona i inne, pomi mo istnienia studiów wykazujących dobroczynny wpływ małych dawek promieniowania na leczenie tych chorób [Doss, 2014, Cuttler 2003]. Biorąc pod uwagę, że hipotezę LNT wprowadzono w latach 50-tych w związku z własnymi interesami członków ciał doradczych [Calabrese2014], a zastosowanie modelu progowego spowodowałoby redukcję lub eliminację wielu przepisów i ogromne zmniejszenie personelu agencji takich jak NRC, EPA lub DOE, SARI wnioskuje, by problem przerwania stosowania hipotezy LNT został rozpatrzony przez niezależny komitet utworzony poza NRC, co pozwoli uniknąć zasadniczego konfliktu interesów. Wśród zmian w Kodeksie Federalnym USA 10 CFR Part 20 postulowanych przez dr Marcus i popieranych przez SARI najważniejsze to zmiana przepisów tak by uwzględnić hormezę radiacyjną. Pojęcie ALARA - narażenie na promieniowanie "tak małe, jako to rozsądnie możliwe" - powinno być całkowicie usunięte z przepisów, bo nie ma sensu obniżanie dawek promieniowania, które nie tylko nie szkodzą, ale mogą być hormetyczne. Dawki dla członków społeczeństwa należy podnieść do poziomu dawek dla pracowników narażonych zawodowo, ponieważ małe dawki mogą mieć skutki hormetyczne. Autorzy petycji do NRC pytają, Czemu mielibyśmy pozbawiać społeczeństwo korzyści płynących z małych dawek? Oczywiście potrzeba będzie wprowadzenia wielu innych zmian do przepisów NRC w toku aktualizacji 10 CFR Part 20. Zmiany będą na przykład dotyczyły przepisów medycznych i regulacji dotyczących odpadów nisko aktywnych. Ale wszystkie te działania muszą zacząć się od usunięcia hipotezy LNT. Na jej miejsce można wprowadzić model progowy lub hormetyczny.

Podziękowania

Serdecznie dziękuję panu prof. dr hab. M. Waligórskiemu za cenne uwagi, panu prof. dr hab. L. Dobrzyń- skiemu i dr inż. K. Fornalskiemu za udostępnienie opracowanych przez nich rysunków i pomocne korekty tekstu, a panu dr K. Andrzejewskiemu i dr inż. O. Skoniecznemu za znalezienie miejsc wymagających korekty i pomocne propozycje zmian, które ułatwiły czytanie tekstu. Dziękuję także panu prof. dr M. Dossowi za umożliwienie mi korzystania z jego rysunków i narysowanie jego z nich specjalnie dla potrzeb tego artykułu. Błędy w tym artykule są mojego autorstwa - zaś istotne spostrzeżenia warte przeczytania i zapamiętania są efektem pracy wielu autorów, wymienionych w spisie literatury. To oni zasługują na szacunek i ich zasługą będzie kiedyś przełamanie lęków otaczających promieniowania i jego zastosowania.

LITERATURA

Becker 2003 Becker, Klaus: Health effects of high radon environments in central Europe: Another test for the hypothesis? Nonlinearity in Biology, Toxicology, and Medicine 1(1):3- 35, 2003.

BEIR VII 2006 BEIR VII, Phase 2. National Academy of Sciences-National Research Council: Health risks from exposure to low levels of ionizing radiation. National Academies Press, 2006, Washington, D.C. ISBN 0-309-53040-7 (pdf). http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=030909156X.

Brenner2014 Brenner DJ. What we know and what we don't know about cancer risks associated with radiation doses from radiological imaging. Br J Radiol. 2014 Mar;87(1035):20130629. Available from: http:// www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24198200.

Calabrese 2014 Calabrese, Edward J.: The genetics panel of the NAS BEAR I Committee (1956): epistolary evi- dence suggests self-interest may have prompted an exaggeration of radiation risks that led to the adoption of the LNT cancer risk assessment model. Arch. Toxicol. Published online: 04 July 2014. DOI 10.1007/s00204-014-1306-7.

Calabrese 2015a Calabrese, Edward J.: An abuse of risk assessment: how regulatory agencies improperly adopted LNT for cancer risk assessment. Arch. Toxicol. Published online: 18 January 2015. DOI 10.1007/s00204-015-1454-4.

Calabrese 2015b Calabrese, Edward J.: Cancer risk assessment foundation unraveling: New historical evidence re- veals that the U. S. National Academy of Sciences (US NAS), Biological Effects of Atomic Radiation (BEAR) Committee Genetics Panel falsified the research record to promote acceptance of the LNT. Arch. Toxicol. Published online: 20 January 2015. DOI 10.1007/s00204-015-1455-3.

Cardis et al. 2005 Cardis E, Vrijheid M, Blettner M, Gilbert E, Hakama M, Hill C, et al. Risk of cancer after low doses of ionising radiation: retrospective cohort study in 15 countries. BMJ. 2005 Jul 9;331(7508):77. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15987704.

Cardis et al. 2007 Cardis, E., Vrijheid, M., Blettner, M., Gilbert, E., Hakama, M., Hill, C., et al.: The 15-Country col- laborative study of cancer risk among radiation workers in the nuclear industry: estimates of radia- tion-related cancer risks. Radiation Research 167:396-416, 2007.

Chaffey et al. 1976 Chaffey JT, Rosenthal DS, Moloney WC, Hellman S. Total body irradiation as treatment for lym- phosarcoma. International Journal of Radiation Oncology*Biology*Physics. 1976 Mar-Apr;1(5- 6):399-405. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/823140.

Choi et al. 1979 Choi NC, Timothy AR, Kaufman SD, Carey RW, Aisenberg AC. Low dose fractionated whole body irradiation in the treatment of advanced non-Hodgkin's lymphoma. Cancer. 1979 May;43 (5):1636-42. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/582159.

CNSC 2011 CNSC. INFO-0811. Verifying Canadian Nuclear Energy Worker Radiation Risk: A Reanalysis of Cancer Mortality in Canadian Nuclear Energy Workers (1957-1994) Summary Report, Canadian Nuclear Safety Commission. 2011 [cited Accessed Sep 1, 2013]; Available from: http:// nuclearsafety.gc.ca/pubs_catalogue/uploads/INFO0811_e.pdf Published June 2011.

Cohen 1997 Cohen, Bernard L.: Lung cancer rate vs. mean radon level in U.S. counties of various characteris- tics. Health Physics 72:114-119, 1997.

Cohen 1989 Cohen, Bernard L: Expected indoor 222Rn levels in counties with very high and very low lung cancer rates. Health Physics 57(6):897-907, 1989.

Cohen 1995 Cohen, Bernard L.: Test of the linear-no threshold theory of radiation carcinogenesis for inhaled radon decay products. Health Physics 68:157-174, 1995.

Cohen 2008 Cohen, Bernard L: The linear no-threshold theory of radiation carcinogenesis should be rejected. J. Amer. Physicians and Surgeons 13(3):70-76, 2008.

Cuttler 2014a Cutler, Jerry M: Remedy for radiation fear-discard the politicized science. Dose- Response, 2014, 12(2): 170-184. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4036393/

Cuttler 2014b Cuttler, Jerry M.: Leukemia incidence of 96,000 Hiroshima atomic bomb survivors is compelling evidence that the LNT model is wrong. Arch. Toxicol. 88:847-848, 2014.

Cuttler Polly- cove 2003 Cuttler JM, Pollycove M. Can Cancer Be Treated with Low Doses of Radiation? Journal of American Physicians and Surgeons 2003;8(4) 108-111. Available from: http://www.jpands.org/vol8no4/ cuttler.pdf

Dobrzyński 2011 Komentarz prof. dra hab. Ludwika Dobrzyńskiego, dyrektora Działu Szkolenia i Doradztwa NCBJ w Świerku do artykułu E. Calabrese na temat nadużycia naukowego noblisty H.J. Mullera

http://www. ncbj. gov.pl/sites/defa ult/files/attached_files/2011/09/NCBJ110927c_ oszustwo% 20noblisty%20komentarz%20L.%20Dobrzynskiego.pdf

Dobrzyński, Fornalski 2014 Dobrzyński, Ludwik, Fornalski, Krzysztof W. Czy narażenie na promieniowanie jonizujące w miejscu zamieszkania I w pracy zwiększa śmiertelność z powodu nowotworów w Polsce? In book: Pokojowe i terrorystyczne zagrożenia radiacyjne, Publisher: Wojskowa Akademia Techniczna, Editors: Marek K. Janiak, A. Cheda, Ewa M. Nowosielska, pp.35-48, 2014

Doss 2012a Doss M. Evidence supporting radiation hormesis in atomic bomb survivor cancer mortality data. Dose Response. 2012 Dec;10(4):584-92. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/23304106.

Doss 2013 Doss M. Linear No-Threshold Model vs. Radiation Hormesis. Dose Response. 2013;11(4):480 -97. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24298226.

Doss 2014b Doss M. Low dose radiation adaptive protection to control neurodegenerative diseases. Dose Response. 2014 May;12(2):277-87. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/24910585.

Doss 2015 Doss M. Is Radon Remediation Causing Lung Cancers? 2015; Available from: http:// www.researchgate. net/publication/271327671 Is Radon Remediation Causina Luna Cancers.

Doss et al. 2012b Doss M, Egleston BL, Litwin S. Comments on "Studies of the mortality of atomic bomb survi- vors, report 14, 1950-2003: an overview of cancer and noncancer diseases" (Radiat Res 2012; 177:229-43). Radiat Res. 2012 Sep;178(3):244-5. Available from: http:// www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22817395.

Doss et al. 2014a Doss M, Little MP, Orton CG. Point/Counterpoint: low-dose radiation is beneficial, not harmful. Med Phys. 2014 Jul;41(7):070601. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/24989368.

Fornalski, Dobrzyński 2009 Fornalski, Krzysztof Wojciech, Dobrzyński, Ludwik: Efekt zdrowego pracownika w przemyśle jądrowym, Biuletyn Państwowej Agencji Atomistyki "Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna", nr 3 (77) / 2009, strony 46-52

Fornalski, Dobrzyński 2011 Fornalski, Krzysztof W, Dobrzyński, Ludwik, Statystyka otrzymanych dawek i chorób nowotworowych wśród pracowników ośrodka jądrowego w Świerku, Postępy Techniki Jądrowej, vol. 54, nr 4, 2011, str. 20-32.

Fornalski, Dobrzyński 2012a Fornalski, Krzysztof L., Dobrzyński, Ludwik, The cancer mortality in high natural radiation are- as in Poland, Dose-Response, 10:541-561, 2012

FzńftDb Fornalski, Krzysztof L., Dobrzyński, Ludwik, Problem niskich dawek promieniowania a sprawa radonu, Ekoatom, Marzec 2012, str 54-60

Fornalski, Dobrzyński 2013 Fornalski, Krzysztof L., Dobrzyński, Ludwik, Tło naturalne w Polsce a śmiertelność nowotworowa, PTJ vol 59, z.1, 2013 str. 25 -31

Frigerio et al. 1973 Frigerio NA, Eckerman KF, Stowe RS. Argonne Radiological Impact Program (ARIP). Part I. Carcinogenic hazard from low-level, low-rate radiation. Argonne National Lab., Ill.; 1973 [ANL/ ES--26(PT.1)]; Available from: http://www.osti.gov/scitech/servlets/purl/4368021.

Gonzalez, 2013 A.J. Gonzalez et al., “Radiological protection issues arising during and after the Fukushima nuclear reactor accident", J. Radiol. Prot. 33, 497-571 (2013)

Hart 2011 Hart J. On ecological studies: a short communication, Dose-Response 9, pp. 497-501, 2011

Howe 1995 Howe G.R., 'Lung cancer mortality between 1950 and 1987 after exposure to fractionated moderate dose rate ionizing radiation in the Canadian fluoroscopy cohort study and a compar- ison with lung cancer mortality in the atomic bomb survivors study', Radiation Research, 142, p295-304, 1995

Hwang et al. 2006 Hwang, S.L., Guo, H.R., Hsieh, W.A., Hwang, J.S., Lee, S.D., Tang, J.L.,Chen, C.C., Chang, T.C., Wang, J.D., and Chang, W.P.: Cancerrisks in a population with prolonged low dose-rate y-radiation exposure in radiocontaminated buildings, 1983-2002. Int. J. Radiat. Biol. 82 (12):849-858, 2006.

IAEA 2004 IAEA Development of an extended framework for emergency response criteria, VIENNA, 2004 IAEA-TECDOC-1432.

Jagger 1998 Jagger J. Natural Background Radiation and Cancer Death in Rocky Mountain States and Gulf Coast States, Health Physics, October 1998, Vol. 75, No 4, 428-4

Jargin 2014 Jargin, Sergei V.: Chernobyl-related cancer and precancerous lesions: incidence increase vs. late diagnostics. Dose-Response 12:404-415, 2014.

Jaworowski 2010 Jaworowski Zbigniew: Observations on Chernobyl after 25 years of radiophobia.21st Century Science and Technology, summer, pp 30-45, 2010.

Jaworowski, Waligórski 2003 Jaworowski, Zbigniew, and Waligorski, Michael: Problems of U.S. policy on radiation pro- tection. EIR Science and Technology, 16 May 2003, pp. 18-26.

Joint Report 2005 Joint report no2, Academie Nationale de Medecine, Institut de France-Academie des Sciences: Dose-effect relationships and the estimation of the carcinogenic effects of low doses of ion- izing radiation. Edition Nucleon (Paris 2005) ISBN 2-84332-018-6.35.

Kostyuchenko,

Krestinina

1994 Kostyuchenko, V.A., and Krestinina, L.Yu.: Long-term irradiation effects in the population evacu- ated from the East-Urals radioactive trace area. The Science of the Total Environment 142:119 -125, 1994.

Little et al. 2009 Little MP, Wakeford R, Tawn EJ, Bouffler SD, Berrington de Gonzalez A. Risks associated with low doses and low dose rates of ionizing radiation: why linearity may be (almost) the best we can do. Radiology. 2009 Apr;251(1):6-12. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/19332841.

MAEA 2013 Placing the Radiological Health Hazard in Perspective in an Emergency due to Severe Condi- tions at a Light Water Reactor (Vienna: IAEA, 2013), http://www-ns.iaea.org/downloads/iec/ healthhazard-perspec-charts2013.pdf

Marcus et al. 2011 Marcus, Carol S., Stabin, Michael G., and Siegel, Jeffry A.: The “healthy worker" effect could be backwards! Health Physics News, p.14, April 2011.

Marcus 2015 Marcus, Carol Petition to US Nuclear Regulatory Commission, 9 February 2015

Miller et al 1989t Miller, Anthony B., Howe, Geoffrey R., Sherman, Gregory J., Lindsay, Joan P., Yaffe, Martin J., Dinner, Paul J., Risch, Harvey A., and Preston, Dale L.: Mortality from breast cancer after irradiation during fluoroscopic examinations in patients being treated for tuberculosis. New Eng. Jour. Medicine 321:1285-1289, 1989.

Moosa, Maz- zzaferri 1997 Moosa, M. and Mazzaferri, E.L.: Occult thyroid carcinoma. The Cancer Journal 10(4):180-188, 1997.

Muckerheide 2000 Muckerheide, James: Apply radiation health effects data to contradict and overturn radiation protection policies and rules. Proceedings of ICONE 8 (8th International Conference on Nuclear Engineering) April 2-6, 2000, Baltimore, MD.

NCRP 2001 NCRP Report No. 136: Evaluation of the Linear-Nonthreshold Dose-Response Model for Ionizing Radiation. 2001. NCRP, 7910 Woodmont Avenue, Suite 800, Bethesda, MD 30814.

Ozasa et al. 2012 Ozasa K, Shimizu Y, Suyama A, Kasagi F, Soda M, Grant EJ, et al. Studies of the mortality of atomic bomb survivors, Report 14, 1950-2003: an overview of cancer and noncancer diseases. Radiat Res. 2012 Mar;177(3):229-43. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/22171960.

Planel et al. 1967 Planel, H., Bru, A., Soleilhavoup, J.P. and Tixador, R. (1967) Effect of very low ionizing radia- tions on the multiplication of Paramecium aurelia, C. R. Hebd.. Seances Acad. Sci. Ser. Sci. Natur., 264: 2945-2948

Pollycove 2007 Pollycove M. Radiobiological basis of low-dose irradiation in prevention and therapy of cancer. Dose Response. 2007;5(1):26-38. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/18648556.

Ron et al. 1992 Ron, E., Lubin, J., and Schneider, A.B.: Thyroid cancer incidence. Nature 360:113, 1992.

Rowland 1983 Rowland RE, Stehney AF, Lucas HF. Dose-response relationships for radium-induced bone sarcomas. Health Phys. 1983;44 Suppl 1:15-31. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6862895

Rowland, 1970 Rowland, R.E.: Dose and damage in long term radium cases. In Cloutier, Roger J., Edwards, C. Lowell, and Snyder, Walter S., eds.: Medical Radionuclides: Radiation Dose and Effects. Proceedings of a symposium held at the Oak Ridge Associated Universities Dec. 8-11, 1969. CONF-691212, available from Clearinghouse for Federal Scientific and Technical Information, National Bureau of Standards, U.S. Dept. of Commerce, Springfield, VA 22151, pp 369-386, 1970.

Rozp. RM 2004 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie wartości poziomów interwencyjnych dla poszczególnych rodzajów działań interwencyjnych oraz kryteriów odwołania tych działań Dziennik Ustaw Nr 98 - 6776 - Poz. 987

Sakamoto 2004 Sakamoto K. Radiobiological basis for cancer therapy by total or half-body irradiation. Nonline- arity Biol Toxicol Med. 2004 Oct;2(4):293-316. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/19330149.

Sanders 2010 Sanders CL.: Radiation Hormesis and the Linear No Threshold Assumption, Heidelberg: Springer 2010.

SARI 2015 Society for Accurate Radiation Information, SARI: Petition to US Nuclear Regulatory Commission, 24 February 2015

Scott 2011 Scott, Bobby: Residential radon appears to prevent lung cancer. Dose-Response 9:444-464, 2011.

Seiler, Alvarez 2000 Seiler F.A., Alvarez J.L.: Is the ecological fallacy a fallacy? Human and Ecological Risk Assess- ment 6 (6), 921-941,2000

Socol, Dobrzyński 2014 Socol and Dobrzyński "Atomic Bomb Survivors Life-Span Study: Insufficient Statistical Power to Select Radiation Carcinogenesis Model", Dose-Response, https:// www.researchgate.net/publication/271722102_Atomic_Bomb_Survivors_Life- Span_Study_Insufficient_Statistical_Power_to_Select_Radiation_Carcinogenesis _Model

Socol 2014 Positive trends in radiation risk assessment and consequent opportunities for LINAC application Proceedings of LINAC2014, Geneva, Switzerland, http://accelconf.web.cern.ch/AccelConf/ LINAC2014/papers/friob01.pdf

Sponsler, Cameron 2005 Sponsler R, Cameron JR. Nuclear shipyard worker study 1980 1988: a large cohort exposed to low-dose-rate gamma radiation. International Journal of Low Radiation. 2005;1(4):463-78. Availa- ble from: http://radiationeffects.org/wp-content/uploads/2014/10/Sponsler-Cameron- 2005_NS WS_IJLR-permission. pdf

Strupczewski 2005 Strupczewski, A.: Oddziaływanie małych dawek promieniowania na zdrowie człowieka Biuletyn Miesięczny PSE, czerwiec-lipiec 2005, 12-27, Cykl: Energetyka atomowa

Strupczewski 2009 Strupczewski, Andrzej, Czy zaszkodzi nam promieniowanie przy normalnej pracy elektrowni jądrowej? Energetyka Cieplna i Zawodowa - nr 6/2009)2009] http://www.cire.pl/pliki/2/ czyzaszkodzipromienowa.pdf

Tan, Gharib 1997 Tan, G.H. and Gharib, H.: Thyroid incidentalomas: Management approaches to nonpalpable nod- ules discovered incidentally on thyroid imaging. Annals of Internal Medicine 126:226-231, 1997.

Tompkins 1970 Tompkins, Edythalena: Late effects of radioiodine therapy. ibid, pp 431-440, 1970

Tubiana et al. 2006 Tubiana, M., Aurengo, A., Averbeck, D., and Masse, R: Recent reports on the effect of low doses of ionizing radiation and its dose-effect relationship. Radiat. Environ. Biophys. 44:245-251, 2006.

Tubiana et al. 2011 Tubiana M, Diallo I, Chavaudra J, Lefkopoulos D, Bourhis J, Girinsky T, et al. A new method of assessing the dose-carcinogenic effect relationship in patients exposed to ionizing radiation. A concise presentation of preliminary data. Health Physics. 2011 Mar;100(3):296-9. Available from: http://www.ncbi. nlm.nih.gov/pubmed/21595074.

UNSCEAR 2000 UNSCEAR 2000b. United Nations Publication Sales No. E.00.IX.4; ISBN 92-1-142239-6.

UNSCEAR 2013 United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR) Sources and effects of ionizing radiation. UNSCEAR 2013 Report to the General Assembly, with Scientific An- nexes. (NY: United Nations, 2013).

Wallis 2014 Wallis, Claudia: Never too old for chemo. Scientific American, pp 34-36, December 2014.

Wikipedia 2015 Wikipedia. Ecological study. [Feb 19, 2015]; Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/ Ecological_study.

Zablotska et al. 2014 Zablotska LB, Lane RS, Thompson PA. A reanalysis of cancer mortality in Canadian nuclear workers (1956-1994) based on revised exposure and cohort data. Br J Cancer. 2014 Jan 7;110 (1):214-23. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24231946.
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

SŁOWA KLUCZOWE I ALERTY

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Normy ochrony przed promieniowaniem. Konieczna aktualizacja

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!